AYŞE ÖZDEMİR
– Sayın Ahmet Taşağıl, Karakalpaklar kimdir?
Karakalpaklar 11. yüzyılda bugünkü Ukrayna topraklarında ortaya çıktı. Oğuzların ve Peçeneklerin karışımı olan Türk kökenli bir boydur. Ama hiçbir zaman devletleri olamadı. Daha çok Kazaklarla bir başka Türk boyu olan Nogaylar arasında savruldular. Daha sonra Buhara Hanlığı hâkimiyetine girdiler ama dağıldılar. Sovyetler Birliği döneminde 1936’da Özbekistan’a bağlı özerk cumhuriyet oldular.
– Özbekistan’a gönüllü bağlandıkları iddiası doğru mu?
Göçebeler için böyle bir şey mümkün değil. Çünkü onlar bozkırlarda özgür yaşamayı sever, küçük kabileler halinde kalmayı tercih ederler. Sovyetler Birliği 1925’de bir devlet olarak örgütlenmesini bitirdiğinde birçok problemi de getirdi. Bölgede sınır problemi, çevre sorunu, ekonomik ve sosyal sıkıntılar var. 1991’de Sovyetler’in dağılıp Özbekistan’ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra da sorunlar devam etti. Özbekistan’da uzun yıllar İslam Kerimov’un baskıcı, otoriter yönetiminden dolayı sadece Karakalpaklar değil, Özbek halkı da çile çekti.
– Ekonomik sorun derken neyi kastediyorsunuz?
Bölgede kuraklık da olması su problemini öne çıkarıyor. Karakalpakistan’daki Aral Gölü kuraklık nedeniyle 200 km çekildi. Bu bir çevre felaketi. Çekilmenin küresel iklim bozulmasıyla da bağlantısı vardır ama bu daha çok Sovyetler zamanındaki yanlış tarım politikalarından kaynaklandı. Sovyetler zamanında yanlış sulamayla toprağın tuzlanmasına neden oldular. Bu yüzden toprak verimliliğini kaybetti. O bölgeyi gezdiğimde toprağın nasıl tuzlandığını gördüm. Sovyetler zamanında pamuk ekilerek aşırı su kullanılması toprağı bu hale getirdi. Şunu da söylemek lazım Kazakistan gelişim gösterdi ama Özbekistan’da yıllarca kapalılık politikası nedeniyle ekonomik gelişmeler olmadı.
– Özbekistan’ın ne yapması lazım?
Özbekistan’ın Karakalpak bölgesine ekonomik olarak çok yardım yapması ve onları kalkındırması lazım. Bölgede de Rusya’ya karşı bu fakirleşmenin sorumlusu olarak bir tepki olduğunu düşünüyorum. Karakalpakistan’da ekonomik kalkınma sağlanırsa bölgeye huzur geleceğini, düşünüyorum. Özbekistan şimdiki Cumhurbaşkanı Şevket Mirzoyev ile dünyaya açıldı ve hızla gelişiyor. Bu gelişimin Karakalpakistan bölgesine de yansıması lazım. Çevre felaketleriyle bağlantılı işsizlik ve yiyecek sıkıntısı da var orada. Yiyeceğini yetiştiremediğinde, işsizlik de olduğunda halkın yapabileceği bir şey kalmıyor. Özbekistan’ın öncelikle bölgede ekonomik kalkınmayı sağlaması gerekiyor. Bölgede 1500’lü yılların ikinci yarısında Türk kökenli Nogay halkı da büyük açlık çekmişti. Karakalpaklar da bu kıtlıktan etkilenmişti.
Ne oldu?
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirzoyev’in ülkesine bağlı Karakalpak Özerk Cumhuriyeti’nin ayrılma hakkını referandumla kaldırma planına Karakalpaklılar tepki göstermişti. Bu nedenle 1 Temmuz’da başlayan protestolarda Karakalpaklı eylemcilere müdahale sonucu 18 kişi ölmüş, 250 civarında kişi de yaralanmıştı. Bunun üzerine Mirzoyev geri adım atarak planından vazgeçmişti.
Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü Başkanı Prof. Dr. Ahmet Taşağıl, tüm Orta Asya’yı dolaşarak inceleme yapıyor. Göktürkler hakkındaki kitaplarının yanı sıra birçok yayına imza atan Taşağıl, Rusça, Çince, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe, Moğolca biliyor.